Soms heb je het pas later door. Aan de lunchtafel ging het over de verkiezingen en een slimme disgenoot wees ons op een nieuwsgebeurtenis in de hete zomer van 2020. Over hoe anders het had kunnen lopen.
In het Haagse zalencentrum De Remise was het bijna gelijkspel. De inzet was het partijleiderschap van het CDA. Op 15 juli kreeg Pieter Omtzigt 49,3 procent van de stemmen. Hugo de Jonge, de alomtegenwoordige coronaminister met zijn olijke schoenen, won nipt met 50,7 procent. Tussen de eerste en de tweede ronde had kandidaat Mona Keijzer zich teruggetrokken. De staatssecretaris uit Volendam adviseerde haar supporters om in de tweede ronde op Omtzigt te stemmen.
Al voor de verkiezingen was er gedonder. Een hacker had de systemen gekraakt en het partijbestuur moest de stemming stilleggen. Uiteindelijk stemde tweederde van alle partijleden. Als ik even aan het rekenen sla, moet het officiële verschil zo’n negentig stemmen zijn geweest. Al snel na de lijsttrekkersverkiezingen kwamen er verhalen naar buiten over foutjes. Zeker zes CDA’ers hadden gestemd op de ene kandidaat maar kregen een automatisch bedankje van de ander. Zo kreeg Ayfer Koç uit Enschede een bedankje voor haar stem op Hugo de Jonge. Zij is getrouwd met Pieter Omtzigt.
Ik weet nog dat ik het gedoe lichtelijk geamuseerd bekeek, een verzetje in de zomer zonder voetbal, zonder Tour, zonder Olympische Spelen, zonder dorpsfeesten. Samen met velen dacht ik terug aan de hilarische operette van het CDA-partijcongres in 2010. “Als je voor deze resolutie bent, stem dan tegen. Als je tegen bent, stem dan voor.” Maar snel daarna ging ik over tot de orde van de dag. Mijn werk was verdampt en ik had tijd genoeg om me zorgen te maken. Er overleden mensen in mijn omgeving, de ic’s lagen vol, er waren geen vaccins in zicht en ik was bang dat pa en ma besmet zouden raken.
In mijn hoofd hebben een pensionado uit Werkendam, een akkerbouwer uit Giessendam en een bloemiste uit Veenendaal de koers van de vaderlandse geschiedenis verlegd.
De nasleep van die vermakelijke middag in de tramremise bleek met terugwerkende kracht gigantisch. Een paar maanden later gaf winnaar De Jonge de eer terug. Hij had het te druk met corona. Niet de nummer twee werd lijsttrekker, maar Wopke Hoekstra. Die had niet eens meegedaan aan de leiderschapsverkiezing. Weer iets later werd Keijzer ontslagen nadat ze publiekelijk de coronamaatregelen van haar eigen kabinet bekritiseerde. Voor Omtzigt zochten coalitie-onderhandelaars heimelijk naar een functie buiten Den Haag. Dat lekte knullig uit.
Inmiddels willen Omtzigt en Keijzer allebei premier worden voor een andere, nieuwe partij. Ze zijn geen van beiden kansloos. Nederlandse kiezers vallen al twee decennia lang als een blok voor nieuwkomers. Voor dat ongefundeerde vertrouwen krijgen die stemmers ook al twee decennia lang weinig anders terug dan onderling gekrakeel, bestuurlijk gepruts of roeptoeters aan de zijlijn. Maar misschien gaat het deze keer beter.
Het begon drie jaar geleden in die hete tramremise. En met zijn herinnering aan dat moment maakt mijn loodsgenoot aan de lunchtafel een brij aan hersenspinsels los. Wat als Omtzigt partijleider van het CDA was geworden? Wat als Keijzer zijn onvermijdelijke adjudant was geworden, als dank voor haar steun? Wat als we in het midden alleen maar CDA-classic hadden gehad? Hoe waren cruciale debatten en stemmingen dan verlopen? Wat had dit gedaan met de dynamiek in andere partijen? Hoe was het dan allemaal gelopen? Zinloze gedachten natuurlijk. Het liep anders.
Wat resteert, is het malle bewustzijn dat een stuk of wat trouwe leden van een inmiddels vrij kleine partij zo’n cruciale rol hebben gespeeld. Ik zie een pensionado uit Werkendam voor me, een koorzanger uit Ermelo en een akkerbouwer uit Giessendam. Als onwetende Gavrilo Princip’s uit de polder veranderden ze de loop van onze geschiedenis. Ergens in Veenendaal loopt een bloemiste rond die vandaag de dag geen flauw benul heeft van haar historische invloed. Misschien dat haar telefoongeheugen het sms-je met het historisch bewijs nog bevat. ‘Bedankt voor uw stem op Hugo de Jonge.’